Dnia 25 stycznia 2018 roku przypada 470 rocznica nadania praw miejskich naszemu miastu. Centralnym placem naszej miejscowości oraz przestrzenią wymiany handlowej i miejscem w którym zbiegają się drogi prowadzące do miasta jest rynek. Taki układ przestrzenny wynikał właśnie z przyjęcia prawa niemieckiego magdeburskiego. Rynki wytyczano najczęściej na planie czworokąta choć zdarzały się także i trójkątne. W „Dziejach Ostrowa Lubelskiego” pod red. Ryszarda Szczygła z 1998 roku wyczytać możemy, iż nasz ostrowski rynek miał 150 na 100 metrów. Kilka miesięcy temu ukazało się nowe źródło, które rzuca nowe światło na to jak w XVI wieku mogło wyglądać centrum naszego miasteczka.
Tym nowym źródłem jest „Józefińskie Badanie Terenów”, które było pierwszym kompleksowym mapowaniem Imperium Habsburgów zarządzonym przez cesarzową Marię Teresę po przegranej przez Austrię wojnie siedmioletniej. Badania te były przeprowadzane w latach 1763-1787 a także podczas panowania jej następcy Józefa II. Natomiast interesująca nas mapa Zachodniej Galicji w której znajdował się Ostrów po III rozbiorze sporządzona została później bo w latach 1801-1804 w skali 1:28 800. Mapy te przechowywane są obecnie w Muzeum Narodowym Austrii.
Tworzone były metodą „w zasięgu wzroku”, co oznacza, że oficerowie Wojskowego Biura Topograficznego po prostu obserwowali konkretny teren i oceniali odległości z wierzchu konia. Urzędnik był w stanie mapować w okresie lata obszar o powierzchni 350 km kwadratowych. Badanie nie opierało się na żadnej sieci precyzyjnie określonych punktów trójkątnych ze względu na ograniczenia finansowe i ramy czasowe prac. Z tego powodu nie było możliwości uzupełnienia mapy całej monarchii austriackiej w poszczególnych arkuszach, to także przyczyniło się do mniejszej dokładności badań.
Szczególną uwagę poświęcono komunikacji (sklasyfikowanej zgodnie z ruchem drogowym – np. tzw. drogami cesarskimi), rzekami, strumieniami i sztucznymi wąwozami, użytkowaniem gruntów (pola uprawne, pastwiska itp.) oraz różnymi rodzajami budynków – kościoły , młyny itp., z których wszystkie mają znaczenie dla celów wojskowych. Dzięki różnym kolorom reprezentującym poszczególne komponenty krajobrazu (mapy były ręcznie kolorowane) łatwo je rozróżnić.
Wraz z mapami odnotowano również wojskowo-topograficzne opisy obszaru, zawierające pewne informacje, które nie były częściami map, takie jak szerokość i głębokość rzek, charakter dróg i szlaków, utrzymanie osiedli itp.
Istotność tej mapy polega nie tylko na jej wartości, skali i szczegółowych opisach wojskowo-topograficznych, ale także ze względu na czas jej powstania. Daje ona nam możliwość zobaczenia ziem zaboru austriackiego tuż przed początkiem rewolucji przemysłowej, w okresie pełnego rozkwitu kulturowego krajobrazu barokowego i jego największej różnorodności. Innymi słowy jest to najstarsza zachowana, szczegółowa, kolorowana mapa Ostrowa i jego okolic. Nie muszą się zgadzać pewne odległości jednakże sam fakt umieszczenia poszczególnych obiektów świadczy o ich istnieniu w konkretnym czasie.
Ostrowski rynek na omawianej mapie ma wyraźnie kwadratowy kształt. Otoczony jest zwartą zabudową drewnianych kamieniczek. Jego przybliżone wymiary to ok. 100 na 100 metrów. Wewnątrz rynku znajdują się trzy budynki. Z pewnością ten największy był ratuszem skierowanym frontem ku południowi. Pozostałe dwa obiekty spełniały zapewne funkcje pomocnicze, handlowe lub też były budynkami służby tabacznej. Niegdyś w 1548 roku wójt ostrowski Wacław Grzymała właśnie na tym miejscu miał sobie wybudować dom. Na północ od rynku na terenie obecnego parku miejskiego a kiedyś nazywanym Tylnim Rynkiem znajdowały się zabudowania należące do kościoła szpitalnego rozebranego w 1790 roku. Pozostałe budynki to zapewne m.in. przytułek dla chorych zwany wówczas szpitalem.
Mijały lata a częste w dawnych czasach pożary powodowały iż lokalizacja budynków wokół rynku ulegała ciągłym zmianom. Później bo na kolejnej mapie z 1933 roku zaobserwować można w północnej części parku tzw. drewniane budki żydowskie zbudowane w kształcie prostokąta. Teren pomiędzy nimi a miejscem gdzie obecnie stoi Urząd Miejski nazwany został rynkiem. W świadomości mieszkańców Ostrowa taki stan rzeczy zapewne nie dziwi lecz z historycznego punktu widzenia jest nieprawidłowy. Prawdziwy, historyczny rynek znajdował się na placu o wym. ok. 100 na 100 metrów na którym kiedyś znajdował się dom wójta a obecnie Urząd Miejski. Późniejsza ciasna zabudowa spowodowała „zepchnięcie” rynku na północ. Dodatkowy charakter rynkowi jako miejscu wymiany handlowej nadawała ulica Targowa, nazywana tak jeszcze w 1933 roku (obecnie Czerwonego Krzyża).
Każdego chętnego do obejrzenia mapy z lat 1801-1804 zachęcam do wejścia na stronę: http://mapire.eu/en/